4 / 6 خویشاوند
4 / 7 دوست پدر
4 / 8 کسی که نیکی تو را نادیده نگیرد
4 / 9 اهل قبور
4 / 6خویشاوندامام علی علیه السلام :افزون ترین نیکی ، به جا آوردن صِله رحِم است.
4 / 7دوست پدرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکوترین نیکی [به پدر ، بعد از مرگش] ، این است که انسان به دوستان پدرش ، نیکی کند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از جمله نیکی کردن [به پدرت بعد از مرگش] ، این است که به دوست پدرت ، نیکی کنی .
4 / 8کسی که نیکی تو را نادیده نگیردامام علی علیه السلام :سزاوارترین کس به نیکی کردن تو ، کسی است که نیکیِ تو را نادیده نمی گیرد. (1)
4 / 9اهل قبورپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ نیکی ای برتر از نیکی کردن به اهل قبور (در گذشتگان) نیست ؛ و به اهل قبور ، نیکی نمی کند ، مگر کسی که مؤمن باشد.
.
1- .. یعنی از نیکی تو قدردانی می کند، یا متقابلاً او نیز به تو نیکی می کند .
ص: 302
الفصل الخامس : مبادئ البر5 / 1التَّفَکُّرُالإمام علیّ علیه السلام :إنَّ التَّفَکُّرَ یَدعو إلَی البِرِّ وَالعَمَلِ بِهِ . (1)
5 / 2العِلمُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَعَلَّمُوا العِلمَ.... یُنزِلُ اللّهُ حامِلَهُ مَنازِلَ الأَخیارِ ، ویَمنَحُهُ مَجالِسَ الأَبرارِ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ . (2)
5 / 3الصِّدقُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :عَلَیکُم بِالصِّدقِ ، فَإِنَّ الصِّدقَ یَهدی إلَی البِرِّ . (3)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 55 ح 5 عن ربعی عن الإمام الصادق علیه السلام ، مشکاه الأنوار : ص 81 ح 156 عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 322 ح 5 .
2- .الخصال : ص 523 ح 12 ، تحف العقول : ص 28 وفیه «الأحبّاء» بدل «الأخیار» ، الأمالی للصدوق : ص 713 ح 982 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 1 ص 166 ح 7 .
3- .صحیح مسلم : ج 4 ص 2013 ح 105 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 297 ح 4989 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 347 ح 1971 ، الأدب المفرد : ص 122 ح 386 ، مسند ابن حنبل : ج 2 ص 26 ح 3638 کلّها عن عبد اللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 3 ص 346 ح 6861 .
ص: 303
فصل پنجم : خاستگاه های نیکی
5 / 1 اندیشیدن
5 / 2 دانش
5 / 3 راستی
فصل پنجم : خاستگاه های نیکی5 / 1اندیشیدنامام علی علیه السلام :اندیشه کردن، [انسان را] به نیکی و عمل به آن می کشانَد.
5 / 2دانشپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش بیاموزید... خداوند ، دارنده دانش را در جایگاه های نیکان ، جای می دهد و [توفیقِ] نشستن با نیکوکاران را در دنیا و آخرت ، به او ارزانی می دارد.
5 / 3راستیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :راستی پیشه کنید که راستی ، به نیکی کردنْ ره نمون می شود.
.
ص: 304
5 / 4الرُّشدُرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی جَوابِ شَمعونَ بنِ لاوِی بنِ یَهودا مِن حَوارِیِّ عیسی علیه السلام :أمَّا الرُّشدُ : فَیَتَشَعَّبُ مِنهُ السَّدادُ (1) وَالهُدی وَالبِرُّ وَالتَّقوی . (2)
5 / 5الاِستِعانَهُ مِنَ اللّه عزّوجلِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اللّهُمَّ وأسأَ لُکَ : السَّعَهَ ، وَالدَّعَهَ ، وَالأَمنَ ... وَالرِّضا ، وَالصَّبرَ ، وَالعِلمَ ، وَالصِّدقَ ، وَالبِرَّ ، وَالتَّقوی ، وَالحِلمَ (3) ، وَالتَّواضُعَ ، وَالیُسرَ ، وَالتَّوفیقَ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله مِمّا أوصی بِهِ مِنَ الدُّعاءِ بَعدَ صَلاهِ الحاجَهِ :اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ موجِباتِ رَحمَتِکَ ، وعَزائِمَ (5) مَغفِرَتِکَ ، وَالغَنیمَهَ مِن کُلِّ بِرٍّ ، وَالسَّلامَهَ مِن کُلِّ إثمٍ . (6)
الإمام علیّ علیه السلام :جَعَلَنَا اللّهُ وإیّاکُم مِمَّن یَسعی بِقَلبِهِ إلی مَنازِلِ الأَبرارِ بِرَحمَتِهِ . (7)
عنه علیه السلام مِن دُعائِهِ علیه السلام فی یَومِ الجُمُعَهِ :اللّهُمَّ [ إنَّکَ] (8) افتَرَضتَ عَلَیَّ لِلآباءِ وَالاُمَّهاتِ حُقوقا ... فَاحتَمِلهُنَّ عنّی إلَیهِما ، وَاغفِر لَهُما کَما رَجاکَ کُلُّ مُوَحِّدٍ مَعَ المُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ ، وَالإِخوَهِ وَالأَخَواتِ ، وألحِقنا وإیّاهُم بِالأَبرارِ ، وأبِح لَنا ولَهُم جَنّاتِکَ مَعَ النُّجَباءِ الأَخیارِ ، إنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ . (9)
.
1- .السَّداد : القصد فی الأمر والعدل فیه (النهایه : ج 2 ص 352 «سدد») .
2- .تحف العقول : ص 16 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 118 ح 11 .
3- .فی المصدر : «والعلم» وما فی المتن أثبتناه من فلاح السائل .
4- .مصباح المتهجّد : ص 42 ح 51 ، فلاح السائل : ص 255 ح 154 عن فاطمه بنت الحسن عن الإمام الحسن علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 87 ص 65 ح 19 .
5- .عَزائمُ المغفره : محتّماتها ، والمراد : ما یجعلها حتما (مجمع البحرین : ج 2 ص 1212 «عزم») .
6- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 441 ح 1384 ، سنن الترمذی : ج 2 ص 344 ح 479 کلاهما عن عبد اللّه بن أوفی الأسلمی ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 706 ح 1925 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 86 ح 10 کلاهما عن عبد اللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 7 ص 815 ح 21536 .
7- .نهج البلاغه : الخطبه 165 ، بحار الأنوار : ج 8 ص 163 ح 104 .
8- .ما بین المعقوفین أثبتناه من بحارالأنوار .
9- .البلد الأمین : ص 94 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 141 ح 7 .
ص: 305
5 / 4 رشد
5 / 5 کمک خواستن از خدا
5 / 4رشدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ به شمعون بن لاوی بن یهودا ، از حواریان عیسی علیه السلام :و از رشد ، منشعب می شود: درستی، هدایت، نیکوکاری، و پرهیزگاری.
5 / 5کمک خواستن از خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بار خدایا ! از تو درخواست می کنم: گشایش و آسایش و امنیت... و خشنودی و شکیبایی و دانش و راستی و نیکوکاری و پرهیزگاری و بردباری و فروتنی و آسانی و توفیق را.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از دعایی که توصیه می کرد تا بعد از نماز حاجت ، خوانده شود :بار خدایا ! موجبات رحمتت را، و اسباب آمرزشت را، و بهره مندی از هر نیکی و سالم ماندن از هر گناهی را از تو درخواست می کنم.
امام علی علیه السلام :خداوند، به [لطف و] رحمت خویش، ما و شما را از کسانی قرار دهد که با دل خویش ، به سوی جایگاه های نیکوکارانْ می شتابند.
امام علی علیه السلام از دعای ایشان در روز جمعه :بار خدایا ! [تو] بر من نسبت به پدران و مادران ، [ وظایف و ]حقوقی را قرار دادی... پس چنان کن که آن حقوق را نسبت به آنان ، ادا کنم ؛ و آن دو را بیامرز ، آن سان که هر یکتاپرستی، از مردان و زنان مؤمن ، و برادران و خواهران، به تو [چنین] امید دارند ؛ و ما و آنان را به نیکوکاران ، ملحق فرما، و همنشینی با برگزیدگان نیک در بهشت هایت را به ما و ایشان (پدران و مادرانمان) ، ارزانی بدار، که به راستی تو شنونده [و پذیرنده ]دعایی.
.
ص: 306
الإمام الصادق علیه السلام :اللّهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ قَولَ التَّوّابینَ وعَمَلَهُم ... وتَصدیقَ المُؤمِنینَ وتَوَکُّلَهُم ، ورَجاءَ المُحسِنینَ وبِرَّهُم . (1)
الإمام الکاظم علیه السلام مِن دُعاءٍ لَهُ :یا إلهَ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ ، بِکَ اعتَصَمتُ ، وبِکَ وَثِقتُ ... ارزُقنِی القِسمَهَ مِن کُلِّ بِرٍّ ، وَالسَّلامَهَ مِن کُلِّ وِزرٍ ، یا سامِعَ کُلِّ صَوتٍ . (2)
الکافی عن جعفر بن محمّد بن یقظان رفعه إلیهم علیهم السلام :یَقولُ الرَّجُلُ إذا فَرَغَ مِنَ الأَذانِ وجَلَسَ : اللّهُمَّ اجعَل قَلبی بارّا ، وعَیشی قارّا ، ورِزقی دارّا (3) ، وَاجعَل لی عِندَ قَبرِ نَبِیَّکَ صلی الله علیه و آله قَرارا ومُستَقَرّا . (4)
راجع : الخیر والبرکه فی الکتاب والسنّه : ص 85 (الفصل الثالث : أسباب الخیر) .
.
1- .الکافی : ج 2 ص 593 ح 33 عن أبی بصیر ، مصباح المتهجّد : ص 278 ، العدد القویّه : ص 262 ، جمال الاُسبوع : ص 144 ، بحار الأنوار : ج 89 ص 303 ح 10 .
2- .بحار الأنوار : ج 95 ص 449 ح 1 نقلاً عن الکتاب العتیق الغروی .
3- .دِرّهٌ : أی صبّ واندفاق ، وقیل : الدِّرَرُ والدّارُّ (النهایه : ج 2 ص 112 «درر») .
4- .الکافی : ج 3 ص 308 ح 32 ، تهذیب الأحکام : ج 2 ص 64 ح 230 ، مصباح المتهجّد : ص 30 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 64 ح 2157 ، بحار الأنوار : ج 84 ص 182 ح 15 .
ص: 307
امام صادق علیه السلام :بار خدایا ! گفتار و کردارِ توبه کنندگان را... و تصدیق و توکّل مؤمنان را، و امید و نیکوکاری نیکوکاران را از تو درخواست می کنم.
امام کاظم علیه السلام از دعاهای ایشان :ای معبود اوّلین و آخرین! به تو چنگ در زدم و به تو اعتماد کردم... به من ، بهره مندی از هر نیکی، و به سلامت ماندن از هر گناهی را روزی فرما، ای شنونده هر آوایی!
الکافی به نقل از جعفر بن محمّد بن یقظان، در حدیثی که سند آن را به اهل بیت علیهم السلام رسانده است :فرد پس از آن که اذان را گفت و نشست، می گوید: «بار خدایا ! دلم را نیک، زندگی ام را آرام و روزی ام را سرشار گردان و برایم در کنار آرامگاه پیامبرت ، آرامگاه و قرارگاهی قرار ده».
ر . ک : خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث : ص 131 (بخش یکم / فصل سوم : اسباب نیکی) .
.
ص: 308
الفصل السادس : برکات البر6 / 1التَّقَرُّبُ إلَی اللّه عزّوجلِّالإمام الصادق علیه السلام :المَعروفُ شَیءٌ سِوَی الزَّکاهِ، فَتَقَرَّبوا إلَی اللّهِ عز و جل بِالبِرِّ وصِلَهِ الرَّحِمِ. (1)
6 / 2مَحَبَّهُ اللّه عزّوجلِّالکافی عن جمیل بن درّاج عن الإمام الصادق علیه السلام قال :قالَ علیه السلام : خِیارُکُم سُمَحاؤُکُم ، وشِرارُکُم بُخَلاؤُکُم ، ومِن خالِصِ الإِیمانِ البِرُّ بِالإِخوانِ ، وَالسَّعیُ فی حَوائِجِهِم ، وإنَّ البارَّ بِالإِخوانِ لَیُحِبُّهُ الرَّحمنُ ، وفی ذلِکَ مَرغَمَهٌ لِلشَّیطانِ ، وتَزَحزُحٌ عَنِ النّیرانِ ، ودُخولُ الجِنانِ . یا جَمیلُ ! أخبِر بِهذا غُرَرَ أصحابِکَ . قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ مَن غُرَرُ أصحابی ؟ قالَ علیه السلام : هُمُ البارّونَ بِالإِخوانِ فِی العُسرِ وَالیُسرِ . (2)
.
1- .الکافی : ج 4 ص 27 ح 5 ، الخصال : ص 48 ح 52 کلاهما عن عمر بن یزید ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 55 ح 1685 ، روضه الواعظین : ص 404 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 408 ح 6 .
2- .الکافی : ج 4 ص 41 ح 15 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 61 ح 1707 ، الأمالی للمفید : ص 291 ح 9 ، الخصال : ص 96 ح 42 ، الأمالی للطوسی : ص 68 ح 98 وفی الثلاثه الأخیره «صالح» بدل «خالص» وص 633 ح 1306 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 394 ح 8 .
ص: 309
فصل ششم : برکت های نیکی
6 / 1 نزدیک شدن به خدا
6 / 2 دوستی خدا
فصل ششم : برکت های نیکی6 / 1نزدیک شدن به خداامام صادق علیه السلام :نیکی کردن ، چیزی غیر از زکات است. پس با نیکی کردن و صله رحِم ، خود را به خداوند عز و جلنزدیک گردانید.
6 / 2دوستی خداالکافی به نقل از جمیل بن درّاج :امام صادق علیه السلام فرمود : «بهترینِ شما ، سخاوتمندان شما ، و بدترین شما ، بخیلانتان هستند ؛ و از ایمان ناب است : نیکی کردن به برادران، و کوشش در رفع نیازهای آنان. [ خدای ]مهربان ، نیکی کننده به برادران را دوست می دارد . این کار ، بینی شیطان را به خاک می مالد و موجب دوری از آتش [دوزخ] و در آمدن به بهشت است. ای جمیل! این حدیث را به یاران برگزیده ات بازگو» . گفتم : فدایت شوم! یاران برگزیده من چه کسانی هستند؟ فرمود : «آنان که در تنگ دستی و گشایش ، به برادران ، نیکی می کنند» .
.
ص: 310
6 / 3عُمرانُ الدِّیارِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البِرَّ وَالصِّلَهَ لَیُطیلانِ الأَعمارَ ، ویُعَمِّرانِ الدِّیارَ ، ویُثرِیانِ الأَموالَ ، ولَو کانَ القَومُ فُجّارا . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :البِرُّ وصِلَهُ الأَرحامِ عِمارَهُ (2) الدُّنیا ، وزِیادَهُ الأَعمارِ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :البِرُّ وحُسنُ الخُلُقِ یُعَمِّرانِ الدِّیارَ ، ویَزیدانِ فِی الأَعمارِ . (4)
6 / 4زِیادَهُ العُمُرِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :البِرُّ زِیادَهٌ فِی العُمُرِ . (5)
.
1- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 386 الرقم 357 ، تاریخ دمشق : ج 36 ص 243 ح 7324 وفیه «یکثران» بدل «یثریان» وکلاهما عن عبد اللّه بن عبّاس ، کنز العمّال : ج 3 ص 360 ح 6936 .
2- .فی المصدر : «عمار» وما أثبتناه من المصادر الاُخری هو المناسب .
3- .مهج الدعوات : ص 237 عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 47 ص 194 ح 39 ؛ مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا : ص 159 ح 208 عن یحیی بن سعید ، الإصابه : ج 7 ص 151 الرقم 10026 عن أبی سعید وکلاهما نحوه .
4- .الکافی : ج 2 ص 100 ح 8 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 93 ح 74 کلاهما عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 395 ح 73 .
5- .اُسد الغابه : ج 1 ص 604 الرقم 877 عن الحارث بن رافع بن مکیث ، الإصابه : ج 6 ص 299 الرقم 8638 عن رافع بن مکیث عن أبیه ؛ الزهد للحسین بن سعید : ص 104 ح 104 عن عبد اللّه بن الولید الوصّافی عن الإمام الباقر علیه السلام ، الدعوات : ص 127 ح 314 عن الإمام الباقر علیه السلام وفیهما «یزید» بدل «زیاده» ، بحار الأنوار : ج 96 ص 146 ح 22 .
ص: 311
6 / 3 آبادی خانه ها
6 / 4 افزایش عمر
6 / 3آبادی خانه هاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن و صِله رحِم ، عمرها را طولانی و خانه ها را آباد و دارایی ها را افزون می کنند، هر چند مردمانی که این کارها را می کنند ، بی ایمان باشند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن و صله رحِم ، [ مایه ] آبادانی دنیا و افزایش عمرهایند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن و خوش خویی ، خانه ها را آباد و عمرها را افزون می کنند .
6 / 4افزایش عمرپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن، [ مایه ] افزایش عمر است.
.
ص: 312
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَزیدُ فِی العُمُرِ إلَا البِرُّ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :مَوتُ الإِنسانِ بِالذُّنوبِ أکثَرُ مِن مَوتِهِ بِالأَجَلِ ، وحَیاتُهُ بِالبِرِّ أکثَرُ مِن حَیاتِهِ بِالعُمُرِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّهُ کانَ فی بَنی إسرائیلَ مَلِکانِ أخَوانِ عَلی مَدینَتَینِ ، وکانَ أحَدُهُما بارّا بِرَحِمِهِ عادِلاً عَلی رَعِیَّتِهِ ، وکانَ الآخَرُ عاقّا بِرَحِمِهِ جائِرا عَلی رَعِیَّتِهِ ، وکانَ فی عَصرِهِما نَبِیٌّ ، فَأَوحَی اللّهُ إلی ذلِکَ النَّبِیِّ : إنَّهُ قَد بَقِیَ مِن عُمُرِ هذَا البارِّ ثَلاثُ سِنینَ ، وبَقِیَ مِن عُمُرِ هذَا العاقِّ ثَلاثونَ سَنَهً . قالَ : فَأَخبَرَ ذلِکَ النَّبِیُّ رَعیَّهَ هذا ورَعِیَّهَ هذا ، قالَ : فَأَحزَنَ ذلِکَ رَعِیَّهَ العادِلِ ، وأحزَنَ ذلِکَ رَعِیَّهَ الجائِرِ ، قالَ : فَفَرَّقوا بَینَ الأَطفالِ وَالاُمَّهاتِ ، وتَرَکُوا الطَّعامَ وَالشَّرابَ ، وخَرَجوا إلَی الصَّحراءِ یَدعونَ اللّهَ عز و جل أن یُمَتِّعَهُم بِالعادِلِ ویُزیلَ عَنهُم أمرَ الجائِرِ ، فَأَقاموا ثَلاثا . فَأَوحَی اللّهُ عز و جل إلی ذلِکَ النَّبِیِّ ، أن أخبِر عِبادی أن قَد رَحِمتُهُم وأجَبتُ دُعاءَهُم ، فَجَعَلتُ ما بَقِیَ مِن عُمُرِ هذَا البارِّ لِذلِکَ الجائِرِ ، وما بَقِیَ مِن عُمُرِ الجائِرِ لِهذَا البارِّ . قالَ : فَرَجَعوا إلی بُیوتِهِم ، وماتَ العاقُّ لِتَمامِ ثَلاثِ سِنینَ ، وبَقِیَ العادِلُ فیهِم ثَلاثینَ سَنَهً ، ثُمَّ تَلا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : «وَ مَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ» (3) . (4)
.
1- .سنن الترمذی : ج 4 ص 448 ح 2139 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 35 ح 90 و ج 2 ص 1334 ح 4022 ، مسند ابن حنبل : ج 8 ص 325 ح 22449 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 670 ح 1814 کلّها عن ثوبان ، کنز العمّال : ج 2 ص 66 ح 3148 .
2- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 179 ح 2461 ، فقه الرضا : ص 340 عن الإمام الرضا علیه السلام ، کشف الغمّه : ج 3 ص 140 عن الإمام الجواد علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 78 ص 83 ح 84 .
3- .فاطر : 11 .
4- .تاریخ دمشق : ج 36 ص 243 عن عبد الصمد بن علی عن أبیه عن جده ، کنز العمّال : ج 6 ص 12 ح 14626 .
ص: 313
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تنها چیزی که بر عمر می افزاید، نیکی کردن است.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مرگ انسان بر اثر گناهان ، بیشتر از مرگش با اَجَل است ، و زنده ماندن او بر اثر نیکوکاری ، بیشتر از زنده ماندش با عمر است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در میان بنی اسرائیل ، دو برادر بودند که بر دو شهر ، حکومت می کردند. یکی از آن دو با خویشاوندانش نیکوکار و با رعیّتش دادگر بود، و دیگری با خویشاوندانش بدرفتار و بر رعیّتش ستمگر بود. در روزگار آن دو ، پیامبری به سر می برد. خداوند به آن پیامبر ، وحی فرمود که: «از عمر آن نیکوکار ، سه سال باقی مانده است و از عمر آن بدرفتار ، سی سال» . آن پیامبر صلی الله علیه و آله این مطلب را به رعایای هر دو حکمران ، خبر داد. این خبر ، هم رعیّت آن دادگر را اندوهگین ساخت و هم رعایای آن بیدادگر را. پس کودکان را از مادران ، جدا ساختند و خوردن و آشامیدن را ترک کردند و به صحرا رفتند تا به درگاه خداوند عز و جل دعا کنند که آن حکمرانِ دادگر را طول عمر دهد و سایه آن حکمران ستمگر را از سرشان کوتاه سازد و سه روز در صحرا ماندند. پس خداوند عز و جل به آن پیامبر صلی الله علیه و آله ، وحی فرمود که: «به بندگانم خبر ده که بر آنان ، رحم آوردم و دعایشان را پذیرفتم . باقی مانده عمر آن نیکوکار را برای آن ستمگر قرار دادم و باقی مانده عمر آن ستمگر را برای آن نیکوکار». مردم به خانه هایشان باز گشتند و آن حکمرانِ بدرفتار ، سرِ سه سال درگذشت و حکمران دادگر ، سی سال در میانشان زیست. آن گاه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله این آیه را تلاوت کرد : «و هیچ سالْ خورده ای ، عمر دراز نمی یابد و از عمرش کاسته نمی شود ، مگر آن که در کتابی مندرج است. در حقیقت ، این کار ، برای خدا ، آسان است».
.
ص: 314
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ القَومَ لَیَکونونَ فُجّارا فَیَتَواصَلونَ فَتَنمی أموالُهُم ، ویَبَرّونَ فَتَزدادُ أعمارُهُم . (1)
قضاء حقوق المؤمنین عن جعفر بن محمّد بن أبی فاطمه :قالَ لی أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : یَابنَ أبی فاطِمَهَ ، إنَّ العَبدَ یَکونُ بارّا بِقَرابَتِهِ ولَم یَبقَ مِن أجَلِهِ إلّا ثَلاثُ سِنینَ ، فَیُصَیِّرُهُ اللّهُ ثَلاثا وثَلاثینَ سَنَهً ، وإنَّ العَبدَ لَیَکونُ عاقّا بِقَرابَتِهِ وقَد بَقِیَ مِن أجَلِهِ ثَلاثٌ وثَلاثونَ سَنَهً ، فَیُصَیِّرُهُ اللّهُ ثَلاثَ سِنینَ . ثُمَّ تَلا هذِهِ الآیَهَ : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ» (2) ... تَبارّوا وتَواصَلوا ، فَیُنسِئُ (3) اللّهُ فی آجالِکُم . (4)
الإمام الصادق علیه السلام :مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهلِ بَیتِهِ ، مُدَّ لَهُ فی عُمُرِهِ . (5)
6 / 5زِیادَهُ الرِّزقِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البِرَّ یَزیدُ فِی الرِّزقِ . (6)
.
1- .الخصال : ص 124 ح 119 عن أبی عبیده عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 274 ح 2 .
2- .الرعد : 39 .
3- .النَّس ءُ : التأخیر ، ویکون فی العمر والدَّین (النهایه : ج 5 ص 44 «نسأ») .
4- .قضاء حقوق المؤمنین : ص 29 ح 34 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 277 ح 10 .
5- .الکافی : ج 2 ص 105 ح 11 عن حسن بن زیاد الصیقل و ج 8 ص 219 ح 269 ، الخصال : ص 88 ح 21 کلاهما عن محمّد بن مسلم ، تحف العقول : ص 295 عن الإمام الباقر علیه السلام و ص 388 عن الإمام الکاظم علیه السلام وفیه «بإخوانه وأهله» بدل «بأهل بیته» ، الأمالی للطوسی : ص 245 ح 425 عن حسن بن زیاد الصیقل وفیه «زید» بدل «مدّ له» ، بحار الأنوار : ج 71 ص 8 ح 9 .
6- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 548 ح 6038 عن ثوبان ، کنز العمّال : ج 2 ص 62 ح 3118 ؛ الزهد للحسین بن سعید : ص 100 ح 90 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار: ج 74 ص 81 ح 84 .
ص: 315
6 / 5 افزایش روزی
امام علی علیه السلام :مردمانی ، فسق و فجور ، پیشه می کنند ؛ ولی چون صِله رحِم به جا می آورند، اموالشان افزون می شود ، و چون نیکی می کنند، عمرشان طولانی می گردد.
قضاء حقوق المؤمنین به نقل از جعفر بن محمّد بن ابی فاطمه :امام صادق علیه السلام به من فرمود : «ای پسر أبو فاطمه! بنده به خویشاوندش نیکی می کند ، در حالی که از عمرش فقط سه سال باقی مانده است. پس خداوند [به سبب آن نیکی] ، آن را سی و سه سال می گردانَد . و بنده به خویشاوندش بدی می کند ، در حالی که از عمرش سی و سه سال باقی مانده است ؛ امّا خداوند ، آن را تبدیل به سه سال می کند». امام علیه السلام سپس این آیه را تلاوت فرمود: «خداوند ، آنچه را بخواهد ، محو می کند یا نگه می دارد ، و کتاب اصلی در نزد اوست»... [ و افزود : ] «به یکدیگر نیکی کنید و با هم پیوند داشته باشید که خداوند ، اَجَل های شما را به تأخیر می اندازد».
امام صادق علیه السلام :هر کس به خانواده اش نیکی کند ، عمرش دراز می شود.
6 / 5افزایش روزیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکی کردن، روزی را افزون می کند .
.
ص: 316
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أهلَ بَیتٍ لَیَکونونَ بَرَرَهً (1) ، فَتَنمو أموالُهُم ولَو أنَّهُم فُجّارٌ . (2)
الإمام الباقر علیه السلام :البِرُّ وَالصَّدَقَهُ یَنفِیانِ الفَقرَ . (3)
6 / 6نُزولُ الرَّحمَهِالإمام علیّ علیه السلام :مَعَ البِرِّ تَدُرُّ الرَّحمَهُ . (4)
6 / 7إجابَهُ الدُّعاءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا أبا ذَرٍّ ، یَکفی مِنَ الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ، ما یَکفِی الطَّعامَ مِنَ المِلحِ . (5)
6 / 8المَحَبَّهُ وَالاُلفَهُالإمام علیّ علیه السلام :طَلاقَهُ الوَجهِ بِالبِشرِ وَالعَطِیَّهِ ، وفِعلِ البِرِّ وبَذلِ التَّحِیَّهِ ، داعٍ إلی مَحَبَّهِ البَرِیَّهِ . (6)
.
1- .البِرُّ : الخیرُ ، ورجل برٌّ بذی قرابته ، وبارٌّ من قوم بررهٍ وأبرارٍ (لسان العرب : ج 4 ص 52 «برر») .
2- .الزهد للحسین بن سعید : ص 101 ح 93 عن أبی محمّد الفزاری عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 82 ح 86 .
3- .الکافی : ج 4 ص 2 ح 2 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 66 ح 1729 ، الخصال : ص 48 ح 53 ، ثواب الأعمال : ص 169 ح 11 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 81 ح 83 .
4- .غرر الحکم : ج 6 ص 120 ح 9733 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 486 ح 8978 .
5- .الأمالی للطوسی : ص 534 ح 1162 ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 372 ح 2661 کلاهما عن أبی ذرّ ، عدّه الداعی : ص 284 و 293 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 83 ح 3 ؛ الزهد لابن حنبل : ص 182 عن أبی ذرّ من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، کنز العمّال : ج 2 ص 621 ح 4913 .
6- .غرر الحکم : ج 4 ص 259 ح 6032 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 318 ح 5541 ، مستدرک الوسائل : ج 8 ص 454 ح9980 .
ص: 317
6 / 6 فرود آمدن رحمت
6 / 7 پذیرفته شدن دعا
6 / 8 محبّت و الفت
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خانواده ای که نیکوکارند ، دارایی هایشان افزون می شود ، اگر چه گنهکار باشند.
امام باقر علیه السلام :نیکوکاری و صدقه دادن ، فقر را از بین می برند.
6 / 6فرود آمدن رحمتامام علی علیه السلام :با نیکی کردن، رحمت ، سرازیر می شود.
6 / 7پذیرفته شدن دعاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای ابو ذر! [ به ] دعا کردن همراه با کار نیک ، همان اندازه نیاز است که [ به ]نمک برای غذا.
6 / 8محبّت و الفتامام علی علیه السلام :گشاده روییِ همراه با دستِ بخشنده داشتن و نیکی کردن و بی دریغْ سلام کردن ، باعث جلب محبّت مردمان است.
.
ص: 318
عنه علیه السلام :عُودوا رَحِمَکُمُ اللّهُ بَعدَ انقِضاءِ مَجمَعِکُم ، بِالتَّوسِعَهِ عَلی عِیالِکُم ، وَالبِرِّ بِإِخوانِکُم ، وَالشُّکرِ للّهِِ عز و جل عَلی ما مَنَحَکُم ، وأَجمِعوا (1) یَجمَعِ اللّهُ شَملَکُم ، وتَبارّوا یَصِلِ اللّهُ اُلفَتَکُم . (2)
6 / 9اِنتِشارُ الصّیتِالإمام علیّ علیه السلام :مَن بَذَلَ بِرَّهُ ، انتَشَرَ ذِکرُهُ . (3)
عنه علیه السلام :مَن قَرُبَ بِرُّهُ ، بَعُدَ صیتُهُ (4) . (5)
عنه علیه السلام :مَن کَثُرَ بِرُّهُ حُمِدَ . (6)
6 / 10طاعَهُ الحُرِّالإمام علیّ علیه السلام :بِالبِرِّ یُستَعبَدُ الحُرُّ . (7)
.
1- .أجمَعَ أمرَهُ : أی جعله جمیعا بعدَما کان متفرّقا (لسان العرب : ج 8 ص 58 «جمع») .
2- .مصباح المتهجّد : ص 757 ح 843 عن الفیّاض بن محمّد بن عمر الطرطوسی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، الإقبال : ج 2 ص 259 ، مصباح الزائر : ص 159 وفیه «القضاء» بدل «انقضاء» ، بحار الأنوار : ج 97 ص 117 ح 8 .
3- .غرر الحکم:ج5 ص336 ح8631 ، عیون الحکم والمواعظ :ص440 ح7637وفیه«نشر»بدل«بذل».
4- .صیتٌ : أی ذکر وشهره وعرفان (النهایه : ج 3 ص 64 «صیت») .
5- .غرر الحکم : ج 5 ص 336 ح 8632 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 460 ح 8359 وفیه بزیاده «وذکره» .
6- .غرر الحکم : ج 5 ص 183 ح 7888 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 424 ح 7159 .
7- .عیون الحکم والمواعظ : ص 185 ح 3746 ، غرر الحکم : ج 3 ص 205 ح 4213 وفیه «یملک» بدل «یستعبد» ؛ المناقب للخوارزمی : ص 375 عن الجاحظ .
ص: 319
6 / 9 بلندآوازگی
6 / 10 به فرمان درآمدنِ آزادگان
امام علی علیه السلام :خدایتان رحمت کند! پس از پایان اجتماعتان، به گشاده دستی با خانواده تان و نیکی کردن به برادرانتان، و سپاس گزاری از خداوند عز و جلبرای چیزهایی که به شما بخشیده است، بپردازید، و هم داستانی پیش گیرید تا خداوند ، همواره جمعتان را جمع بدارد ؛ و به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند ، رشته اُلفتِ میان شما را بپیونداند.
6 / 9بلندآوازگیامام علی علیه السلام :کسی که بی دریغ نیکی کند ، نامش همه جا پخش شود.
امام علی علیه السلام :کسی که نیکی [ و احسان ] او نزدیک باشد ، آوازه اش تا دوردست ها می رود.
امام علی علیه السلام :کسی که نیکیِ بسیار کند، از او به نیکی یاد می شود .
6 / 10به فرمانْ درآمدنِ آزادگانامام علی علیه السلام :با نیکی کردن، فرد آزاد به بردگی گرفته می شود.
.
ص: 320
عنه علیه السلام :عِندَ تَواتُرِ البِرِّ وَالإِحسانِ ، یُتَعَبَّدُ الحُرُّ . (1)
6 / 11نَفیُ میتَهِ السَّوءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :البارُّ لا یَموتُ میتَهَ السَّوءِ . (2)
الإمام زین العابدین علیه السلام لِأَبی حَمزَهَ :إذا أرَدتَ أن یُطَیِّبَ اللّهُ میتَتَکَ ، ویَغفِرَ لَکَ ذَنبَکَ یَومَ تَلقاهُ ، فَعَلَیکَ بِالبِرِّ وصَدَقَهِ السِّرِّ وصِلَهِ الرَّحِمِ ، فَإِنَّهُنَّ یَزِدنَ (3) فِی العُمُرِ ، ویَنفینَ الفَقرَ ، ویَدفَعنَ عَن صاحِبِهِنَّ سَبعینَ میتَهَ سَوءٍ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :البارُّ یَطیرُ مَعَ الکِرامِ البَرَرَهِ ، وإنَّ مَلَکَ المَوتِ یَتَبَسَّمُ فی وَجهِ البارِّ . (5)
6 / 12تَهوینُ الحِسابِالإمام الصادق علیه السلام :إنَّ صِلَهَ الرَّحِمِ وَالبِرَّ لَیُهَوِّنانِ الحِسابَ ، ویَعصِمانِ مِنَ الذُّنوبِ ، فَصِلوا أرحامَکُم ، وبَرّوا بِإِخوانِکُم ، ولَو بِحُسنِ السَّلامِ ورَدِّ الجَوابِ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 4 ص 324 ح 6217 .
2- .الفردوس : ج 2 ص 33 ح 2207 عن أبی هریره .
3- .فی المصدر : «یزددن» ، وما فی المتن أثبتناه من بحار الأنوار .
4- .عدّه الداعی : ص 91 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 159 ح 37 .
5- .مستدرک الوسائل : ج 15 ص 176 ح 17919 نقلاً عن لبّ اللباب للراوندی .
6- .الکافی : ج 2 ص 157 ح 31 عن إسحاق بن عمّار ، تحف العقول : ص 376 وفیه «إخوانکم» بدل «أرحامکم» ، بحار الأنوار : ج 74 ص 131 ح 98 .
ص: 321
6 / 11 پیشگیری از مرگ های بد و ناگوار
6 / 12 آسان شدن حساب
امام علی علیه السلام :با پیاپیْ نیکی و احسان کردن، شخصِ آزاد ، بنده می شود.
6 / 11پیشگیری از مرگ های بد و ناگوارپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شخص نیکوکار، به مرگ بد نمی میرد.
امام زین العابدین علیه السلام به ابو حمزه :هر گاه خواستی که خداوند ، تو را خوب بمیرانَد و در روزی که دیدارش می کنی ، گناهت را بیامرزد، نیکوکاری و دادن صدقه نهانی و صِله رحِم را در پیش گیر؛ چرا که این کارها بر عمر می افزایند و فقر را می زُدایند و هفتاد نوع مُردنِ بد را از صاحب خود ، دور می کنند.
امام علی علیه السلام :شخصِ نیکوکار با [فرشتگانِ] ارجمند نیکوکار ، پرواز می کند، و فرشته مرگ ، به روی شخص نیکوکار [هنگام گرفتن جانش] لبخند می زند.
6 / 12آسان شدن حسابامام صادق علیه السلام :صِله رحِم و نیکوکاری ، حساب [ ِ قیامت ] را آسان می سازند و [انسان را] از گناهان ، نگه می دارند . صِله رحِم به جای آورید و به برادرانتان نیکی کنید ، اگر چه با سلام کردنی نیکو و دادنِ پاسخ سلام باشد.
.
ص: 322
6 / 13نَعیمُ یَومِ الدّینِالکتاب«إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ» . (1)
«لَکِنِ الَّذِینَ اتَّقَوْاْ رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا نُزُلًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ لِّلْأَبْرَارِ» . (2)
«إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا» . (3)
«رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلْاءِیمَانِ أَنْ ءَامِنُواْ بِرَبِّکُمْ فَامَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ» . (4)
الحدیثرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ البِرَّ یَهدی إلَی الجَنَّهِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ البِرَّ وَالصِّلَهَ لَیُخَفِّفانِ سوءَ الحِسابِ یَومَ القِیامَهِ . (6)
الإمام الباقر علیه السلام :ألا اُخبِرُکُم بِخَمسِ خِصالٍ هِیَ مِنَ البِرِّ ، وَالبِرُّ یَدعو إلَی الجَنَّهِ ؟ ... إخفاءُ المُصیبَهِ وکِتمانُها ، وَالصَّدَقَهُ تُعطیها بِیَمینِکَ لا تُعلِمُ بِها شِمالَکَ ، وبِرُّ الوالِدَینِ فَإِنَّ بِرَّهُما للّهِِ رِضا ، وَالإِکثارُ مِن قَولِ : «لا حَولَ ولا قُوَّهَ إلّا بِاللّهِ العَظیمِ» فَإِنَّهُ مِن کُنوزِ الجَنَّهِ ، وَالحُبُّ لِمُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وعَلَیهِم أجمَعینَ . (7)
.
1- .الإنفطار : 13 ، المطفّفین : 22 .
2- .آل عمران : 198 .
3- .الإنسان : 5 .
4- .آل عمران : 193 .
5- .صحیح البخاری : ج 5 ص 2261 ح 5743 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 2013 ح 105 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 297 ح 4989 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 347 ح 1971 کلّها عن عبد اللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 3 ص 345 ح 6859 .
6- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 386 الرقم 357 ، تاریخ دمشق : ج 36 ص 243 ، البدایه والنهایه : ج 10 ص 186 ولیس فیه «سوء» وکلّها عن عبد اللّه بن العبّاس ، کنز العمّال : ج 3 ص 357 ح 6919 .
7- .المحاسن : ج 1 ص 72 ح 27 عن الحسن البصری ، بحار الأنوار : ج 81 ص 206 ح 15 .
ص: 323
6 / 13 برخورداری از نعمت های روز پاداش
6 / 13برخورداری از نعمت های روز پاداشقرآن«قطعا نیکوکاران ، در ناز و نعمت اند».
«ولی کسانی که از پروردگارشان پروا داشتند ، باغ هایی خواهند داشت که در آنها نهرها روان است. در آن جا جاودانه می مانند. این پذیرایی ، از جانب خداست ؛ و آنچه نزد خداست ، برای نیکوکاران ، بهتر است».
«همانا نیکوکاران ، از جامی می نوشند که آمیزه ای از کافور دارد».
«پروردگارا ! ما شنیدیم که دعوتگری به ایمان ، فرا می خواند که: «به پروردگارتان ، ایمان آورید» . پس ایمان آوردیم. پرورگارا ! گناهان ما را بیامرز و بدی های ما را بزُدای و ما را در زمره نیکوکاران بمیران».
حدیثپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکوکاری، به بهشت ، ره نمون می شود.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نیکوکاری و صِله رحِم ، از سختی حسابرسی روز قیامت می کاهند.
امام باقر علیه السلام :آیا شما را از پنج کار خبر ندهم که از [مصادیق] نیکوکاری اند، و نیکوکاری ، به بهشت می خواند؟ : ... پنهان داشتن مصیبت و اظهار نکردن آن ؛ صدقه ای که با دست راستت بدهی و دست چپت را از آن آگاه نسازی؛ خوش رفتاری با پدر و مادر ، چرا که خوش رفتاری با آنان ، سبب خشنودی خداست ؛ بسیار گفتن جمله (لا حول ولا قوّه الا باللّه العظیم) ، زیرا این از گنج های بهشت است ؛ و دوست داشتن محمّد و خاندان محمّد که درود خدا بر او و بر ایشان، همگی باد .
.
ص: 324
الإمام الصادق علیه السلام :یَأتی یَومَ القِیامَهِ شَیءٌ مِثلُ الکَبَّهِ (1) ، فَیَدفَعُ فی ظَهرِ المُؤمِنِ فَیُدخِلُهُ الجَنَّهَ ، فَیُقالُ : هذَا البِرُّ . (2)
بحار الأنوار نقلاً عن صحف إدریس علیه السلام :آثِرُوا البِرَّ وعَمَلَ الخَیرِ ، تَنالُوا الرّاحَهَ الأَبَدِیَّهَ فی دارِ السَّلامِ . (3)
.
1- .الکبَّهُ : الزِّحام ، لقیتهُ علی الکبَّه ، أی علی الزَّحمه ، تکابوا : ازدحموا (تاج العروس : ج 2 ص 349 «کبب») .
2- .الکافی : ج 2 ص 158 ح 3 عن سیف ، بحار الأنوار : ج 74 ص 44 ح 4 .
3- .بحار الأنوار : ج 95 ص 470 .
ص: 325
امام صادق علیه السلام :در روز قیامت ، چیزی شبیه توپ (1) می آید و به پشت مؤمن می خورد و او را به بهشت ، در می افکند. پس گفته می شود: «این ، همان نیکوکاری است».
بحار الأنوار به نقل از صحف ادریس علیه السلام :نیکوکاری و اعمال خیر را برگزینید تا به آسایش ابدی در سرای سلامت ، دست یابید.
.
1- .. واژه «کَبّه» که در متن عربی حدیث آمده ، به معنای : گوی ، گلوله و کلاف نخ است (ر . ک : الطراز الأوّل ؛ منتهی الأرب : مادّه «کبب») .
ص: 326
الفصل السابع : أوصاف الأبرار7 / 1حُبُّ اللّه عزّوجلِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یَقولُ اللّهُ عز و جل : طالَ شَوقُ الأَبرارِ إلی لِقائی ، وأنَا إلَیهِم أشَدُّ شَوقا . (1)
راجع : المحبّه فی الکتاب والسنّه : ص 205 (القسم الثانی / الفصل الأول / التامّون فی محبّه اللّه عز و جل) .
7 / 2حُبُّ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آلهالإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله :مُستَقَرُّهُ خَیرُ مُستَقَرٍّ ، ومَنبِتُهُ أشرَفُ مَنبِتٍ ، فی مَعادِنِ الکَرامَهِ ومَماهِدِ السَّلامَهِ ، قَد صُرِفَت نَحوَهُ أفئِدَهُ الأَبرارِ ، وثُنِیَت إلَیهِ أزِمَّهُ الأَبصارِ . (2)
.
1- .الفردوس : ج 5 ص 240 ح 8067 عن أبی الدرداء ، تفسیر القرطبی : ج 11 ص 233 من دون إسنادٍ إلی رسول اللّه صلی الله علیه و آله .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 96 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 380 ح 92 .
ص: 327
فصل هفتم : ویژگی های نیکوکاران
7 / 1 دوست داشتن خدا
7 / 2 دوست داشتن پیامبر صلی الله علیه وآله
فصل هفتم : ویژگی های نیکوکاران7 / 1دوست داشتن خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل می فرماید: «نیکوکاران ، به دیدار من شوق بسیار دارند ؛ ولی من به آنان مشتاق ترم» .
ر . ک : دوستی در قرآن و حدیث : بخش دوم / فصل یکم / کاملان در خدا دوستی .
7 / 2دوست داشتن پیامبر صلی الله علیه و آلهامام علی علیه السلام در یادکرد از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :قرارگاه او [مکّه] ، بهترین قرارگاه است و رویشگاهش ، شریف ترین رویشگاه بود. در کاخ های کرامت و مهدهای سلامت [و بی عیبی] رشد کرد. دل های نیکوکاران ، متوجّه او شدند و زمامِ چشم ها به سوی او برگشتند.
.
ص: 328
7 / 3حُبُّ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلامرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ ، أنتَ قَسیمُ الجَنَّهِ وَالنّارِ ، بِمَحَبَّتِکَ یُعرَفُ الأَبرارُ مِنَ الفُجّارِ ، ویُمَیَّزُ بَینَ الأَشرارِ وَالأَخیارِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام ، فی قَولِهِ تَعالی : «ثَوَابًا مِّنْ عِندِ اللَّهِ» (2) «وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ لِّلْأَبْرَارِ» (3) :أنتَ الثَّوابُ ، وأنصارُکَ الأَبرارُ . (4)
7 / 4حُبُّ الأَبرارِالأمالی للطوسی عن سدیر :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنّی لَأَلقَی الرَّجُلَ لَم أرَهُ ولَم یَرَنی فیما مَضی قَبلَ یَومِهِ ذلِکَ فَاُحِبُّهُ حُبّا شَدیدا ، فَإِذا کَلَّمتُهُ وَجَدتُهُ لی عَلی مِثلِ ما أنَا عَلَیهِ لَهُ ، ویُخبِرُنی أنَّهُ یَجِدُ لی مِثلَ الَّذی أجِدُ لَهُ ! فَقالَ : صَدَقتَ یا سَدیرُ ، إنَّ ائتِلافَ قُلوبِ الأَبرارِ إذَا التَقَوا وإن لَم یُظهِرُوا التَّوَدُّدَ بِأَلسِنَتِهِم ، کَسُرعَهِ اختِلاطِ قَطرِ السَّماءِ عَلی مِیاهِ الأَنهارِ ، وإنَّ بُعدَ ائتِلافِ قُلوبِ الفُجّارِ إذَا التَقَوا وإن أظهَرُوا التَّوَدُّدَ بِأَلسِنَتِهِم ، کَبُعدِ البَهائِمِ مِنَ التَّعاطُفِ ، وإن طالَ اعتِلافُها عَلی مِذوَدٍ (5) واحِدٍ . (6)
.
1- .الأمالی للصدوق : ص 101 ح 77 عن مقاتل بن سلیمان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، روضه الواعظین : ص 102 وفیه «یتمیّز» بدل «یمیّز» ، بحار الأنوار : ج 37 ص 254 ح 1 .
2- .آل عمران : 195 .
3- .آل عمران : 198 .
4- .تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 212 ح 177 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 36 ص 97 ح34 ؛ شواهد التنزیل : ج 1 ص 178 ح 189 عن الأصبغ بن نباته عن الإمام علیّ علیه السلام وفیه «شیعتک» بدل «أصحابک» .
5- .المِذودُ : معتَلفُ الدّابّه (تاج العروس : ج 4 ص 444 «ذود») .
6- .الأمالی للطوسی : ص 411 ح 924 ، تحف العقول : ص 373 ، مشکاه الأنوار : ص 352 ح 1139 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام وفیهما ذیله من «إنّ ائتلاف» ، بحار الأنوار : ج 61 ص 150 ح 28 .
ص: 329
7 / 3 دوست داشتن امیر مؤمنان علیه السلام
7 / 4 دوست داشتن نیکوکاران
7 / 3دوست داشتن امیر مؤمنان علیه السلامپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ای علی! تو قسمت کننده بهشت و جهنّمی . با [معیار] دوستی توست که نیکوکاران ، از بدکارانْ شناخته می شوند و میان بدان و خوبان ، تمیز داده می شود.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام در باره این سخن خداوند تعالی: «پاداشی از نزد خداست»«و آنچه نزد خداست ، برای نیکوکاران ، بهتر است» :پاداش ، تو هستی و نیکوکاران ، یاران تو هستند .
7 / 4دوست داشتن نیکوکارانالأمالی ، طوسی به نقل از سَدیر :به امام صادق علیه السلام گفتم : به مردی بر می خورم و در حالی که تا پیش از آن روز ، نه من او را دیده ام و نه او مرا دیده است ، علاقه شدیدی نسبت به او احساس می کنم، و چون با وی سخن می گویم ، او را هم عقیده خویش می یابم و او نیز به من ، اظهار می دارد که نسبت به من ، چنین احساسی دارد. امام علیه السلام فرمود: «درست است ، ای سَدیر ! نیکوکاران ، وقتی با هم رو به رو می شوند، اگر چه دوستی خود را به زبان نیاورند، دل هایشان ، به سرعتِ در آمیختن قطرات باران با آب رودخانه ها، به یکدیگر می پیوندند ؛ و بدکاران ، وقتی با هم رو به رو می شوند، اگر چه به زبان اظهار دوستی کنند ، دل هایشان از یکدیگر دور است ، همچون دوریِ دل های چارپایان از یکدیگر ، هر چند روزگاری دراز بر سرِ یک آخور با هم علف بخورند».
.
ص: 330
الإمام الصادق علیه السلام :حُبُّ الأَبرارِ لِلأَبرارِ ثَوابٌ لِلأَبرارِ ، وحُبُّ الفُجّارِ لِلأَبرارِ فَضیلَهٌ لِلأَبرارِ ، وبُغضُ الفُجّارِ لِلأَبرارِ زَینٌ لِلأَبرارِ ، وبُغضُ الأَبرارِ لِلفُجّارِ خِزیٌ عَلَی الفُجّارِ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :لا یَصحَبُ الأَبرارَ إلّا نُظَراؤُهُم . (2)
7 / 5حُسنُ الاِستِسلامِالإمام علیّ علیه السلام :سُنَّهُ (3) الأَبرارِ ، حُسنُ الاِستِسلامِ . (4)
7 / 6حُسنُ الوَفاءِالإمام علیّ علیه السلام :بِحُسنِ الوَفاءِ یُعرَفُ الأَبرارُ . (5)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 640 ح 6 ، الإختصاص : ص 239 کلاهما عن عمّار بن موسی ، تحف العقول : ص 487 عن الإمام العسکری علیه السلام ، المحاسن : ج 1 ص 414 ح 949 عن عبد اللّه بن القاسم الجعفری ، مشکاه الأنوار : ص 219 ح 602 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 238 ح 8 .
2- .غرر الحکم : ج 6 ص 376 ح 10604 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 533 ح 9749 .
3- .السنّه : الطّریقه ، السِّیره (المصباح المنیر : ص 292 «سنن») .
4- .غرر الحکم : ج 4 ص 130 ح 5564 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 284 ح 5128 .
5- .غرر الحکم : ج 3 ص 236 ح 4331 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 186 ح 3780 .
ص: 331
7 / 5 تسلیم بودن در برابر خدا
7 / 6 وفاداریِ شایسته
امام صادق علیه السلام :دوست داشتن نیکوکارانْ یکدیگر را ، پاداشی برای نیکوکاران است ؛ و دوست داشتن بَدانْ نیکوکاران را ، فضیلتی برای نیکوکاران است ؛ و نفرت بدکاران از نیکوکاران ، زیورِ نیکوکاران است ؛ و نفرت نیکوکاران از بدکاران ، [ مایه ] خواری و رسوایی بدکاران است.
امام علی علیه السلام :با نیکوکارانْ مصاحبت نمی کنند ، مگر همتایانشان.
7 / 5تسلیم بودن در برابر خداامام علی علیه السلام :روش نیکوکاران، تسلیم شدن نیکوست.
7 / 6وفاداریِ شایستهامام علی علیه السلام :با وفاداریِ شایسته است که نیکوکاران ، شناخته می شوند.
.
ص: 332
7 / 7بِرُّ الآباءِ وَالأَبناءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّما سُمُّوا الأَبرارَ ؛ لِأَنَّهُم بَرُّوا الآباءَ وَالأَبناءَ وَالإِخوانَ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :سَیِّدُ الأَبرارِ یَومَ القِیامَهِ رَجُلٌ بَرَّ والِدَیهِ بَعدَ مَوتِهِما . (2)
7 / 8الصَبرُالإمام علیّ علیه السلام :طولُ الاِصطِبارِ مِن شِیَمِ الأَبرارِ . (3)
7 / 9اِحتِمالُ الخَیرِالإمام علیّ علیه السلام :إنَّما طَبائِعُ الأَبرارِ طَبائِعُ مُحتَمِلَهٌ لِلخَیرِ ، فَمَهما حُمِّلَت مِنهُ احتَمَلَتهُ . (4)
7 / 10النُّفورُ مِنَ الأَشرارِالإمام علیّ علیه السلام :نُفوسُ الأَبرارِ نافِرَهٌ مِن نُفوسِ الأَشرارِ . (5)
.
1- .عیون أخبار الرضا علیه السلام :ج2 ص70 ح324 ، فقه الرضا : ص336 ، بحارالأنوار : ج74 ص77 ح73 .
2- .بحار الأنوار : ج 74 ص 86 ح 101 نقلاً عن کتاب الإمامه والتبصره عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام .
3- .غرر الحکم : ج 4 ص 233 ح 6248 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 318 ح 5556 .
4- .غرر الحکم : ج 3 ص 90 ح 3902 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 179 ح 3679 .
5- .غرر الحکم : ج6 ص 190 ح10008 ، عیون الحکم والمواعظ : ص498 ح9187 وفیه «الأخیار» بدل «الأبرار» .
ص: 333
7 / 7 نیکی به پدر و مادر و فرزندان
7 / 8 بردباری
7 / 9 تحمل خوبی ها
7 / 10 گریزان بودن از بَدان
7 / 7نیکی به پدر و مادر و فرزندانپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ابرار ، به این خاطر «ابرار» نامیده شده اند که به پدر و مادر و فرزندان و برادران ، نیکی کرده اند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سَرور ابرار در روز قیامت ، کسی است که به پدر و مادرش بعد از وفاتشان ، نیکی کند.
7 / 8بردباریامام علی علیه السلام :بردباریِ درازْمدّت ، از خصلت های ابرار است.
7 / 9تحمل خوبی هاامام علی علیه السلام :طبیعت نیکوکاران ، طبیعتی است که خیربردار است. بنا بر این ، هر اندازه که خیر بارِ آن شود، آن را تحمّل می کند .
7 / 10گریزان بودن از بَدانامام علی علیه السلام :جان های نیکوکاران، از جان های بدکاران ، گریزان است.
.
ص: 334
عنه علیه السلام :نُفوسُ الأَبرارِ تَأبی أفعالَ الفُجّارِ . (1)
7 / 11الزُّهدُ فِی الدُّنیارسول اللّه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ ، إنَّ اللّهَ تَعالی قَد زَیَّنَکَ بِزینَهٍ لَم تُزَیَّنِ العِبادُ بِزینَهٍ أَحَبَّ إلَی اللّهِ تَعالی مِنها ؛ هِیَ زینَهُ الأَبرارِ عِندَ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : الزُّهدُ فِی الدُّنیا ، فَجَعَلَکَ لا تَرزَأُ (2) مِنَ الدُّنیا شَیئاً ، ولا تَرزَأُ الدُّنیا مِنکَ شَیئاً . (3)
7 / 12تَرکُ الأَذیتفسیر القمّی عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام قال :قالَ علیه السلام : یا حَفصُ ، إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وتَعالی عَلِمَ مَا العِبادُ عامِلونَ ، وإلی ما هُم صائِرونَ ، فَحَلُمَ عَنهُم عِندَ أعمالِهِمُ السَّیِّئَهِ لِعِلمِهِ السّابِقِ فیهِم ، فَلا یَغُرَّنَّکَ حُسنُ الطَّلَبِ مِمَّن لا یَخافُ الفَوتَ . ثُمَّ تَلا قَولَهُ تَعالی : «تِلْکَ الدَّارُ الْاخِرَهُ» (4) الآیَهَ . وجَعَلَ یَبکی ویَقولُ : ذَهَبَت وَاللّهِ الأَمانِیُّ عِندَ هذِهِ الآیَهِ . ثُمَّ قالَ علیه السلام : فازَ وَاللّهِ الأَبرارُ ، أتَدری مَن هُم ؟ هُمُ الَّذینَ لا یُؤذونَ الذَّرَّ (5) ، کَفی بِخَشیَهِ اللّهِ عِلما ، وکَفی بِالاِغتِرارِ بِاللّهِ جَهلاً . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 6 ص 190 ح 10009 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 498 ح 9188 .
2- .ما رزأنا منه : ما نقصنا منه شیئا ، ولا أخذنا (النهایه : ج 2 ص 218 «رزأ») .
3- .حلیه الأولیاء : ج 1 ص 71 ، تاریخ دمشق : ج 42 ص 282 کلاهما عن عمّار ، کنز العمّال : ج 11 ص 626 ح 33053 ؛ الخصال : ص 556 ح 31 عن عامر بن واثله عن الإمام علی علیه السلام نحوه ، شرح الأخبار : ج 1 ص 151 ح 87 عن عمّار ، بحار الأنوار : ج 40 ص 334 ح 15 .
4- .القصص : 83 ، والآیه «تِلْکَ الدَّارُ الْأَخِرَهُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ» .
5- .الذَّرُّ : صِغارُ النَّملِ (تاج العروس : ج 6 ص 435 «ذرر») .
6- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 146 ، سعد السُّعود : ص 87 نحوه ، بحار الأنوار : ج 2 ص 27 ح 5 .
ص: 335
7 / 11 بی رغبتی به دنیا
7 / 12 ترک آزاررسانی
امام علی علیه السلام :جان های نیکوکاران ، از [پذیرش] کردارهای بدکاران ، ابا دارند .
7 / 11بی رغبتی به دنیاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام :ای علی ! خداوند ، تو را به زیوری آراسته است که بندگان به زیوری محبوب تر از آن در نزد خدا، آراسته نشده اند، و آن ، زیورِ ابرار در نزد خداست : بی رغبتی به دنیا . خداوند تو را چنان قرار داده که نه تو از دنیا چیزی بر می گیری ، و نه دنیا از تو چیزی بر می گیرد.
7 / 12ترک آزاررسانیتفسیر القمّی به نقل از حفص بن غیاث :امام صادق علیه السلام [به من] فرمود : «ای حَفْص! خداوند تبارک و تعالی می داند که بندگان چه خواهند کرد و به چه سویی ره سپارند . از این رو ، وقتی گناه می کنند، چون از پیش به آنچه می کنند ، آگاه است، در برابرشان بردباری می نماید. پس مبادا نرم خویی و مدارا از جانب کسی که بیم از دست دادن چیزی را ندارد (یعنی خداوند) ، تو را بفریبد !» . امام علیه السلام سپس این سخن خداوند متعال را: «آن است سرای واپسین» تا آخر آیه، خواند و شروع به گریستن کرد و فرمود: «به خدا سوگند که با این آیه ، آرزوها از میان می رود !». سپس فرمود: «به خدا سوگند که نیکوکاران ، رستگارند ! آیا می دانی که آنها چه کسانی هستند؟ آنان ، کسانی هستند که حتّی مورچه ای را نمی آزارند. برای ترس از خدا ، علم [به او] کافی است، و برای غرّه شدن به خدا ، جهل [نسبت به او ]بس است» .
.
ص: 336
7 / 13الحَیاءُ وَالعِفَّهُالإمام علیّ علیه السلام :إنَّ الحَیاءَ وَالعِفَّهَ مِن خَلائِقِ الإِیمانِ ، وإنَّهُما لَسَجِیَّهُ الأَحرارِ وشیمَهُ الأَبرارِ . (1)
7 / 14إقامَهُ الفَرائِضِ ، اجتِنابُ المَحارِمِ ، الاِحتِراسُ مِنَ الغَفلَهِالإمام علیّ علیه السلام :ثَلاثٌ مِن عَمَلِ الأَبرارِ : إقامَهُ الفَرائِضِ ، وَاجتِنابُ المَحارِمِ ، وَاحتِراسٌ مِنَ الغَفلَهِ فِی الدّینِ . (2)
7 / 15اِستِشعارُ الحِکمَهِ ، تَجَلبُبُ السَّکینَهِالإمام علیّ علیه السلام :اِستَشعِرِ الحِکمَهَ ، وتَجَلبَبِ السَّکینَهَ ، فَإِنَّهُما حِلیَهُ الأَبرارِ . (3)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 584 ح 3605 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 153 ح 3349 .
2- .کشف الغمّه : ج 3 ص 139 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 81 ح 74 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 187 ح 2324 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 83 ح 2012 .
ص: 337
7 / 13 حیا و خویشتنداری
7 / 14 به جا آوردن واجبات، دوری از حرام ها، پرهیز از غفلت
7 / 15 پوشیدن جامه حکمت و رَدای آرامش
7 / 13حیا و خویشتنداریامام علی علیه السلام :حیا و خویشتنداری ، از ویژگی های ایمان اند ، و این دو ، از خصلت های آزادگان و شیوه ابرارند .
7 / 14به جا آوردن واجبات، دوری از حرام ها و پرهیز از غفلتامام علی علیه السلام :سه چیز ، از کارهای نیکوکاران است: به جا آوردن واجبات، دوری کردن از حرام ها ، و پرهیز از غفلت در دین.
7 / 15پوشیدن جامه حکمت و رَدای آرامشامام علی علیه السلام :حکمت را جامه زیرین خویش ساز و آرامش را رَدای خود؛ زیرا این دو ، زیور نیکان است.
.
ص: 338
7 / 16الإِیثارُالإمام علیّ علیه السلام :الإِیثارُ سَجِیَّهُ الأَبرارِ وشیمَهُ الأَخیارِ . (1)
عنه علیه السلام :مِن شِیَمِ (2) الأَبرارِ ، حَملُ النُّفوسِ عَلَی الإِیثارِ . (3)
المؤمن عن الإمام علیّ علیه السلام :قَد فَرَضَ اللّهُ التَّمَحُّلَ (4) عَلَی الأَبرارِ فی کِتابِ اللّهِ . قیلَ : ومَا التَّمَحُّلُ ؟ قالَ : إذَا کَانَ وَجهُکَ آثَرَ مِن وَجهِهِ التَمَستَ لَهُ . وقالَ علیه السلام فی قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ : «وَ یُؤْثِرُونَ عَلَی أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ» (5) قالَ : لا تَستَأثِر عَلَیهِ بِما هُوَ أحوَجُ إلَیهِ مِنکَ . (6)
7 / 17الصِّدقُ وَالأَمانَهُالإمام علیّ علیه السلام :اِلزَمِ الصِّدقَ وَالأَمانَهَ ، فَإِنَّهُما سَجِیَّهُ (7) الأَبرارِ . (8)
7 / 18تَرکُ العُجبِالإمام علیّ علیه السلام فی صِفاتِ عِبادِ اللّهِ :یَرَونَ فی أنفُسِهِم أنَّهُم أشرارٌ ، وإنَّهُم لَأَکیاسٌ (9) وأبرارٌ . (10)
.
1- .غرر الحکم : ج 2 ص 164 ح 2208 وج 1 ص 159 ح 606 نحوه .
2- .الشِّیمهُ : الخلق (الصحاح : ج 5 ص 1964 «شیم») .
3- .غرر الحکم : ج 6 ص 28 ح 9350 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 469 ح 8553 .
4- .تَمَحَّلَ : أی احتال. یُقالُ : تَمَحَّلْ لی خیرا؛ أی اُطلُبهُ (لسان العرب: ج 11 ص 619 «محل») .
5- .الحشر : 9 .
6- .المؤمن : ص 44 ح 104 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل ، مستدرک الوسائل : ج 7 ص 221 ح 48065 .
7- .سجیّه : أی طبیعه من غیر تکلّف (النهایه : ج 2 ص 345 «سجا») .
8- .غرر الحکم : ج 2 ص 187 ح 2325 .
9- .الکَیِّسُ : العاقل (النهایه : ج 4 ص 217 «کیس») .
10- .تحف العقول : ص 394 عن الإمام الکاظم علیه السلام ، الزهد للحسین بن سعید : ص 65 ح 6 عن أبی أراکه عنه علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 1 ص 149 ح 30 .
ص: 339
7 / 16 از خودگذشتگی
7 / 17 راستی و امانتداری
7 / 18 ترک خودپسندی
7 / 16از خودگذشتگیامام علی علیه السلام :از خودگذشتگی ، خصلت ابرار و شیوه نیکان است.
امام علی علیه السلام :یکی از خصلت های نیکوکاران، وا داشتن جان ها به از خودگذشتگی است.
المؤمن:امام علی علیه السلام فرمود : «خداوند ، در کتاب خود ، تَمحُّل (1) را بر ابرار ، واجب کرده است». گفته شد: تمحُّل چیست؟ فرمود: «هنگامی که وجهه تو از وجهه او (برادر دینی) [ در نزد مردم ]ارزشمندتر است ، برای کارهای او، [از دیگران] خواهشی کنی». آن گاه ، در باره این سخن خداوند متعال: «و هر چند در خودشان احتیاجی مبرم باشد ، آنها را بر خودشان مقدّم می دارند» ، فرمود: «خود را بر او ، در چیزی که او به آن از تو محتاج تر است ، مقدّم مدار» .
7 / 17راستی و امانتداریامام علی علیه السلام :به راستی و امانتداری پایبند باش؛ زیرا این دو ، خصلت نیکان است.
7 / 18ترک خودپسندیامام علی علیه السلام در باره صفات بندگان خدا :در دل ، خود را مردمانی بد می بینند، در حالی که [در واقع] افرادی زیرک و نیکوکارند.
.
1- .. تَمَحُّل : کارسازی ؛ از آبرو مایه گذاشتن برای کار خیر؛ راه انداختن کار دیگران با هزینه کردن از اعتبار خویش (ر.ک : الطراز المتضمّن ، یحیی بن حمزه : ج 3 ص 39 ، تاج المصادر ، بیهقی : ج 2 ص 804 ، لسان العرب : ج 11 ص 619 مادّه «محل») .
ص: 340
7 / 19تِلکَ الخِصالُرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِمَن سَأَلَهُ عَن عَلامَهِ البارِّ :وأمّا عَلامَهُ البارِّ فَعَشَرَهٌ : یُحِبُّ فِی اللّهِ ، ویُبغِضُ فِی اللّهِ ، ویُصاحِبُ فِی اللّهِ ، ویُفارِقُ فِی اللّهِ ، ویَغضَبُ فِی اللّهِ ، ویَرضی فِی اللّهِ ، ویَعمَلُ للّهِِ ، ویَطلُبُ إلَیهِ ، ویَخشَعُ للّهِِ خائِفا مَخوفا طاهِرا مُخلِصا مُستَحیِیا مُراقِبا ، ویُحسِنُ فِی اللّهِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله لِاُسامَهَ :وَاعلَم یااُسامَهُ ، إنَّ أکثَرَ النّاسِ عِندَ اللّهِ مَنزِلَهً یَومَ القِیامَهِ وأجزَلَهُم ثَواباً وأکرَمَهُم مَآباً مَن طالَ فِی الدُّنیا حُزنُهُ ، ودامَ فِیها غَمُّهُ ، وکَثُرَ فیها جوعُهُ وعَطَشُهُ ، اُولئِکَ الأَبرارُ الأَتقِیاءُ الأَخیارُ؛ إن شَهِدوا لَم یُعرَفوا، وإن غابوا لَم یُفتَقَدوا. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ للّهِِ عِبادا کَسَرَت قُلوبَهُم خَشیَهُ اللّهِ ، فَاستَنکَفوا عَنِ المَنطِقِ ، وإنَّهُم لَفُصَحاءُ بُلَغاءُ ألِبّاءُ (3) نُبَلاءُ ، یَستَبِقونَ إلَیهِ بِالأَعمالِ الزّاکِیَهِ ، لا یَستَکثِرونَ لَهُ الکَثیرَ ، ولا یَرضَونَ لَهُ القَلیلَ ، یَرَونَ أنفُسَهُم أنَّهُم شِرارٌ ، وإنَّهُمُ الأَکیاسُ الأَبرارُ . (4)
.
1- .تحف العقول : ص 21 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 121 ح 11 .
2- .التحصین لابن فهد : ص 21 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل ، مستدرک الوسائل : ج 16 ص 218 ح19645 .
3- .اللَّبِیبُ : العاقل ، والجمع ألبّاء (الصحاح : ج 1 ص 216 «لبب») .
4- .الزهد للحسین بن سعید : ص65 ح6 عن أبی أراکه ، تحف العقول : ص394 عن الإمام الکاظم عنه علیهماالسلام ، مشکاه الأنوار : ص120 ح281 عن الإمام الصادق علیه السلام وکلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج1 ص149 ح30 .
ص: 341
7 / 19 این خصلت ها
7 / 19این خصلت هاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به کسی که از ایشان ، در باره نشانه های نیکوکار پرسید :نشانه نیکوکار ، ده چیز است: برای خدا ، دوست می دارد ، و برای خدا ، دشمن می دارد ، و برای خدا ، یار و همراه می شود ، و برای خدا ، جدا می گردد ، و برای خدا ، خشم می گیرد ، و برای خدا ، خشنود می شود ، و برای خدا ، کار می کند، و خداجوست، و در برابر خدا ، خاشع است ، و ترسان و هراسان و پاک و بااخلاص و باحیا و مراقب [خود] است ، و برای خدا ، نیکی می کند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به اُسامه :ای اُسامه ! بدان که با منزلت ترینِ مردم پیش خدا و پُرثواب ترین و گرامی ترینِ آنها به هنگام بازگشت به سوی او، کسی است که در دنیا، غم و اندوهش طولانی و مداوم باشد ، و نیز گرسنگی و تشنگی اش بیشتر باشد. آنان ، ابرار، پرهیزگاران و نیکان اند ، که اگر [در مجلسی] حاضر باشند ، شناخته شده نیستند ، و اگر غایب باشند، کسی در پی شان نمی رود.
امام علی علیه السلام :خداوند ، بندگانی دارد که ترس از خدا ، دل هایشان را شکسته است. از این رو، زبان از گفتار ، فرو بسته اند ، در حالی که مردمانی سخنور و بلیغ و خِردمند و بزرگوارند. با کارهای پاک ، به سوی خدا می شتابند، عمل بسیار را در پیشگاه او ، بسیار نمی شمارند، و به عمل اندک برایش خشنود نمی شوند. خود را بد می دانند ، در حالی که مردمانی زیرک و نیکوکارند.
امام صادق علیه السلام :به خدا سوگند که نیکان ، رستگارند و بَدان ، زیانکار. آیا می دانی که آنان ، کیان اند؟ همانان که از او (خدا) می ترسند و از او پروا می دارند و با کارهای شایسته ، خود را به او نزدیک می سازند، و در نهان و آشکار ، از او بیمناک اند . [آری ! ] برای ترس از خدا ، علم [به او] کافی است، و برای غرّه شدن به او ، جهل [و نشناختن او] بس است.
.
ص: 342
الإمام الصادق علیه السلام :فازَ وَاللّهِ الأَبرارُ وخَسِرَ الأَشرارُ ، أتَدری مَن هُم ؟ الَّذینَ خافوهُ ، وَاتَّقَوهُ ، وتَقَرَّبوا إلَیهِ بِالأَعمالِ الصّالِحَهِ ، وخَشوهُ فی سَرائِرِهِم وعَلانِیَتِهِم (1) ؛ کَفی بِخَشیَهِ اللّهِ عِلما ، وکَفی بِالاِغتِرارِ بِهِ جَهلاً . (2)
عیسی علیه السلام :البِرُّ ثَلاثَهٌ : المَنطِقُ ، وَالنَّظَرُ ، وَالصَّمتُ ؛ فَمَن کانَ مَنطِقُهُ فی غَیرِ ذِکرٍ فَقَد لَغا ، ومَن کانَ نَظَرُهُ فی غَیرِ اعتِبارٍ فَقَد سَها ، ومَن کانَ صَمتُهُ فی غَیرِ فِکرٍ فَقَد لَها . (3)
راجع : ص 262 (تفسیر البرّ) .
.
1- .فی المصدر : «علانیاتهم» ، وما فی المتن أثبتناه من مستدرک الوسائل .
2- .إرشاد القلوب : ص 106 ، مستدرک الوسائل : ج 11 ص 233 ح 12835 وفیه «سرّ أمرهم» بدل «سرائرهم» .
3- .البیان والتبیین : ج 1 ص 297 عن الشعبی ؛ المواعظ العددیّه : ص 195 وراجع : ثواب الأعمال : ص 212 ح 1 .
ص: 343
عیسی علیه السلام :نیکی ، در سه چیز است: گفتار، و نگاه، و سکوت. کسی که گفتارش در غیر ذکر [خدا] باشد ، بیهوده گویی کرده است ؛ کسی که نگاهش بدون عبرتِ آموختن باشد، غافل است ؛ و کسی که سکوتش همراه با اندیشیدن نباشد ، وقتش را تلف کرده است.
ر . ک : ص 262 (تفسیر نیکی) .
.
ص: 344
. .
ص: 345
35 . برکت
اشاره
35 . برکتدرآمدفصل یکم : ریشه برکتفصل دوم : آنچه موجب برکت جامعه استفصل سوم : آنچه موجب برکت عمر استفصل چهارم : آنچه مایه برکت خانه استفصل پنجم : خوی هایی که موجب برکت اندفصل ششم : اعمالی که موجب برکت اندفصل هفتم : انسان های با برکتفصل هشتم : حیوان های با برکتفصل نهم : جاهای با برکتفصل دهم : زمان های با برکتفصل یازدهم : خوراکی های با برکتفصل دوازدهم : نوشیدنی های با برکتفصل سیزدهم : شغل های بابرکتفصل چهاردهم : تأثیر برخی از ذکرها و عبادت ها و دعاها در برکتفصل پانزدهم : نمونه های از برکات دعافصل شانزدهم : آنچه موجب زوال برکت است
.
ص: 346
. .
ص: 347
درآمد
برکت ، در لغت
درآمدبرکت ، در لغتواژه «برکت» از ریشه «برک» به معنای ثبات و دوام است . از این رو ، خیر و خوبی فراوان و بادوام ، برکت نامیده می شود . ابن فارِس ، در این باره آورده است : الباءُ وَ الرّاءُ وَ الکافُ أصلٌ واحِدٌ ، وَ هُوَ ثَباتُ الشَّی ءِ ، ثُمَّ یَتَفَرَّعُ فُروعا یُقارِبُ بَعضُها بَعضا . (1) باء و راء و کاف ، یک معنای اصلی دارد و آن ثبات داشتن چیزی است . سپس ، معانی دیگری که به هم نزدیک اند ، از آن برگرفته شده است . ابن منظور می گوید : البَرَکَهُ : النَّماءُ وَ الزِّیادَهُ . وَ التَّبریکُ : الدُّعاءُ لِلإِنسانِ أو غَیرِهِ بِالبَرَکَهِ ... وَ بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وعَلی آلِ مُحَمَّدٍ ، أی أثبِت لَهُ وَ أدِم ما أعطَیتَهُ مِنَ التَّشریفِ وَ الکَرامَهِ ... وَ قالَ الزَّجاجُ : تَبارَکَ تَفاعُلٌ مِنَ البَرَکَهِ ، کَذلِکَ یَقولُ أهلُ اللُّغَهِ ... وَ رَوَی ابنُ عَبّاسٍ : وَ مَعنَی البَرَکَهِ الکَثرَهُ فی کُلِّ خَیرٍ . (2) برکت ، یعنی رشد و افزایش ، و «تبریک» ، دعای برکت خواستن برای انسان و
.
1- .. معجم مقاییس اللغه : ج 1 ص 227 «مادّه «برک» .
2- .. لسان العرب : ج 10 ص 395 396 مادّه «برک» .
ص: 348
7